skabb

Skabb som angrip menneske har det vitskaplege namnet Sarcoptes scabiei. Homidden er 0,3–0,4 millimeter lang, medan hannmidden er litt mindre. Den befrukta homidden grev gangar i hornlaget til overhuda (epidermis), legg to til tre egg om dagen og lever i omtrent éin månad. Det er gjerne mellom 10 og 50 homidd på ein person som er smitta med skabb.

Førekomsten av skabb går i bølgjer. Den siste store førekomsten var på 1970-talet med ein topp i 1975. Då blei det meldt om meir enn 37 000 tilfelle i Noreg, svarande til rundt éin prosent av befolkninga.

I dag er tilstanden meir uvanleg, men ikkje sjeldan. Den finst endemisk i befolkninga. Det kan oppstå lokale epidemiar, til dømes i sjukeheim og barnehagar.

I utviklingsland er skabb eit stort helseproblem og blir rekna av Verdshelseorganisasjonen (WHO) som ein neglisjert tropesjukdom. Det å bu trangt, dårlege hygieniske forhold og dårleg tilgang til helsetenester gjer det vanskeleg å bli kvitt infeksjonen.

Midden blir overført ved tett og gjerne gjenteken kontakt. I ein familie vil etter ei tid alle vere smitta. Smitten kan òg lett skje ved seksuell kontakt.

Skabb gir kløe, som ofte er intens og mest uttalt etter leggjetid. Ein klør over heile kroppen, bortsett frå i hovudet. Det er grunn til å tru at kløen kjem av ein slags allergisk reaksjon på midden. Kløen kjem først nokre veker etter at ein er smitta, og utsletta består for det meste av kloremerke.

Viss ein granskar handflater og sideflatene til fingrane, kan ein i mange tilfelle sjå skabbgangar. Skabbgangar er opptil éin centimeter lange, tynne, gråbrune strekar i overhuda. Ein kan kjenne dei som strengaktige fortjukkingar i overhuda. Midden sit i den eine enden av gangen og kjem til syne som eit mørkt punkt. Ved hjelp av ei nål kan ein isolere og påvise i eit mikroskop.

Skabbgangar kan òg finnast på føtene, på strekkesider av olbogane og på brystvortene. På penis kan det oppstå avlange kløande knutar. Dette er eit sikkert teikn på skabb.

Langvarig skabbinfeksjon medfører fare for andre hudinfeksjonar som, ved manglande behandling, igjen kan føre til skadar på nyrer og hjarteklaffar.

Skabb må behandlast og kan vere vanskeleg å bli kvitt. Ein nyttar då ein krem eller eit liniment som drep midden (sjå skabbmidlar). Alle som kan vere smitta må behandlast, sjølv om dei ikkje klør. Dette inneber at alle i same husstand, og eventuelle partnarar til husstandsmedlemane som ikkje bur i huset, må behandlast samtidig.

Svikt i behandlinga er ikkje uvanleg. Årsaka kan vere at påsmørjinga ikkje har vore nøyaktig nok, at midden har overlevd behandlinga, eller at ein har blitt smitta igjen av ein i husstanden som ikkje blei bra. I vanskelege tilfelle kan det vere nødvendig med ein tablettkur med ivermektin.

Etter vellykka behandling vil kløen minke gradvis over eit par veker, i nokre tilfelle tek det endå lengre tid. Aukande kløe, etter ein periode med betring, er teikn på behandlingssvikt.

Det er viktig og nødvendig å skikkeleg handtere alt dei smitta har vore i kontakt med. Det betyr vask av sengetøy og vask av klede på over 60 gradar. Tøy som ein ikkje kan vaske, bør ein hengje bort minst sju dagar og helst fryse ned eit døgn på -18 gradar.

• skabbmidlar
• skabb – veterinærvitskap