anafylaktisk sjokk

Eit anafylaktisk sjokk kan utvikle seg svært raskt. Dei første symptoma ved anafylaksi kan vere kløe og at pasienten føler seg varm og generelt uvel. Noen gonger har pasienten ei kjensle av at ei katastrofe truar. Raskt kan det så komme vablete utslett (urtikaria) eller at huda vert raud på heile eller delar av kroppen, hevelse i leppene, tunga, strupen eller svelget, tung pust, hesheit, talevanskar, kvalme, oppkast og svimmelheit, uklårt syn, og pasienten blir forvirra eller mentalt uklar, og deretter kjem tap av bevisstheita. Dette kan skje fort. Svikt i blodsirkulasjonen og hjartestans kan også nokre gonger komme raskt, nesten utan andre symptom som førevarsel.

Ei engelsk undersøking viste at tida frå start av symptoma til hjartestans ved dødelege reaksjonar var om lag ein halv time ved reaksjon på mat, 15 til 20 minutt for medikamentindusert anafylaktisk reaksjon, og 10 til 15 minutt for insektstikk.

Dødeligheita ved ein anafylaktisk reaksjon er anslått til å vere frå mindre enn ein og opptil to av hundre pasientar, men talet vil avhenge av kor alvorlege reaksjonar ein tek med som utgangspunkt.

Anafylaktiske reaksjonar og truande sjokk krev rask behandling i form av adrenalininjeksjon og deretter intravenøs væske, antihistamin- og kortisonpreparat, oksygentilførsel og akuttmedisinsk overvaking.

Personar med anafylaktisk reaksjon av ein viss styrke eller under utvikling, bør i tillegg til akuttbehandlinga bli lagt inn på sjukehus til observasjon. Reaksjonen kan komme i to bølgjer med nokre timars mellomrom, med ei forbigående betring etter første bølgja. Andre bølgja kan vere svært alvorleg.

Adrenalin og eventuelt antihistamin og kortisonpreparat verkar godt mot symptoma ved allergisjokk. På forskningsfronten er alternative medikament under utvikling for å førebygge og stoppe ein allergisjokkreaksjon ved å raskt fjerne IgE frå mastcellene. Anti-IgE-antistoff verkar altfor langsamt til å vere nyttige ved ein akutt reaksjon.

Førebygging av anafylaktisk reaksjon går ut på omhyggeleg å unngå stoff som har vore årsak til reaksjon tidlegare. Dersom ein alvorleg anafylaktisk reaksjon er forårsaka av insektstikk (veps eller bie), skal pasienten bli vurdert med tanke på hyposensibilisering i form av allergivaksine, som er immunterapi med allergen.

De vanlegaste årsakene til utvikling av anafylaktiske reaksjonar og sjokk er allergiske reaksjonar på medikament, som antibiotika, røntgenkontrastmiddel og smertestillande medikament, og insektstikk, særleg frå veps og bie. Anafylaktisk sjokk kan også ha som årsak inntak av mat som pasienten er allergisk mot, vanleg er egg, fisk, mandlar, nøtter, peanøtter, skaldyr eller anna. Meir sjeldan blir reaksjonen løyst ut ved at hud, sårflater eller slimhinner kjem i kontakt med det ein er allergisk mot (for eksempel lateks i gummihanskar, prevensjonsmiddel eller medisinsk utstyr, skyljevæsker i tarm eller underliv), eller at ein pustar det inn (støv frå gummihanskar, fiskepartiklar i lufta til dømes på eit fisketorg eller i ei fiskematbedrift).

Allergenmengda som skal til for å løyse ut ein reaksjon, kan vere svært lita, og allergenet kan vere vanskeleg å oppdage. Allergenet kan vere skjult i maten, og kan kanskje ha kome i maten ved kontaminering. Dette kan til dømes skje ved bruk av ei steikepanne der det tidligare har vore steikt fisk utan grundig reingjering etterpå, eller ved bruk av ei skjærefjøl som tidligare har vært brukt til å hakke nøtter på.

I Storbritannia reknar ein med at halvparten av alle anafylaktiske reaksjonar med dødeleg utgang skjer på grunn av medikament (anestesimiddel, kontrastmiddel, antibiotika og andre medisinar). Ein fjerdedel kjem av matallergiske reaksjonar, og ein fjerdedel er på grunn av insektstikk. Vanlegaste allergen ved matallergiske reaksjonar er peanøtter og nøtter.

Anafylaktiske reaksjonar kan vere dødelege enten fordi hjartets pumpefunksjon sviktar og etter kvart stansar på grunn av kraftig blodtrykksfall (hypovolemisk sjokk), eller fordi luftvegane tettast til. Årsakane til at luftvegane blir tronge og tette kan vere at det skjer ein astmaliknande reaksjon i lungene, opphovning av strupen og halsen, eller begge delar.

Kliniske tilstandar som artar seg heilt som anafylaktiske reaksjonar og sjokk og som krev same behandling, kan også bli løyste ut ved ikkje-allergiske mekanismar. Slike reaksjonar vert etter tradisjonell terminologi kalla anafylaktoide eller pseudoallergiske reaksjonar. Det skjer likevel gradvis ei endring i ordbruken her, og uttrykk som ikkje-immunologisk eller ikkje-allergisk anafylaktisk reaksjon eller sjokk vert brukte meir og meir.

Astma og stor dose allergen er to risikofaktorar for alvorleg forløp og utvikling av sjokk ved ein anafylaktisk reaksjon. Andre tilhøve som kan forverre reaksjonen er fysisk aktivitet, alkohol, bruk av visse medikament som betablokkarar, acetylsalisylsyre og non-steroide betennelsesdempande middel (NSAIDs), og menstruasjonsfase. Bruk av hemmarar av angiotensin-omdannande enzym, såkalla ACE-inhibitorar, gir òg til ein viss grad auka risiko for å få ein anafylaktisk reaksjon.

• anafylaksi
• medikamentallergi
• matallergi
• adrenalin