immunologisk trombocytopeni (ITP)

ITP kan oppstå i alle aldrar, men er vanlegast hjå eldre. Samla førekomst er cirka fem nye tilfelle per 100 000 per år. Det vil seie at det i Noreg kvart år oppstår rundt 250 tilfelle.

Hjå born under ti-årsalderen kjem ITP vanlegvis av virusinfeksjonar, og er typisk forbigåande slik at ein ikkje treng å behandle han. Hjå vaksne er sjukdommen oftast kronisk.

Hjå dei fleste finn ein inga utløysande årsak, tilstanden blir då kalla primær ITP. Sekundær ITP blir utløyst av andre tilstandar. Dei vanlegaste er

• infeksjonar, til dømes virusinfeksjonane hiv, cytomegalovirus, hepatitt C eller vasskoppar
• annan autoimmun sjukdom, til dømes systemisk lupus erythematosus
• medikament, både vanlege medisinar og naturmedisinar
• kreft, til dømes lymfekreft eller blodkrefttypen kronisk lymfatisk leukemi

ITP er ein autoimmun sjukdom, der tre mekanismar fører til for fåe blodplater i blodet.

ITP er ein såkalla eksklusjonsdiagnose, det vil seie at han blir stilt ved å utelukke andre tilstandar som kan gje fåe blodplater. Typisk vil pasientar med ITP vere i god allmenntilstand, og dei vil ha normale blodprøver (utanom for fåe blodplater). Viss ein tek eit blodutstryk, vil somme av blodplatene vere større enn normalt. I eit beinmergssutstryk vil det vere fleire megakaryocyttar enn normalt.

Blodplatene har som oppgåve å stoppe blødingar. Hol i blodåreveggene oppstår spontant i kroppen på grunn av generell slitasje. Blodplatene utgjer den primære blødingsstansinga (hemostasen), det vil seie at det er blodplatene som kjem først til for å tette hola.

Ved fåe blodplater vil ein kunne få blødingar frå slimhinnene i nasen, munnen, augo, magen og tarmen. I huda kan det oppstå punktforma raud-lilla flekker, såkalla petekkiar, som òg oppstår som følgje av blødingar.

Det er først når blodplatetalet kjem under 20–30 milliardar per liter blod (normalområdet er 150–350 milliardar per liter blod) at ein vil få slike symptom.

Vanlegvis vil ein ikkje starte behandling før blodplatetalet kjem under 20 milliardar blodplater per liter. Førstelinjebehandlinga er immundempende behandling med kortikosteroid, som vanlegvis gjev effekt etter 3–14 dagar. Dersom blodplatetalet er svært lågt, vil ein i tillegg ofte gje intravenøst immunglobulin, som verkar innan få timar, ved å dempe makrofagane si oppeting av blodplater.

Mange får tilbakefall når ein trappar ned steroida, og då kan det bli nødvendig med andre behandlingsformer, som rituximab (eit legemiddel som slår ut B-lymfocyttane og med det antistoffproduksjonen), trombopoietin(TPO)-analogar (stimulerer beinmergen til å lage ekstra mange blodplater) eller å fjerne milten (der mesteparten av blodplatene blir fagocytterte).

Ved ITP er blodplatene nylaga og store. Dette gjer dei ekstra verksame, og alvorlege blødingar oppstår berre hjå omlag éin prosent. Den mest frykta komplikasjonen er hjernebløding, men dette skjer sjeldan. Sjølv om sjukdommen oftast er kronisk hjå vaksne, oppnår ein vanlegvis stabile blodplatetal med behandlinga, og då er leveutsiktene som i resten av folkesetnaden.

• koagulasjonsfaktorar
• blodet
• blodplater