serumsykdom

Diagnosen blir avgjort på grunnlag av sjukehistoria, symptoma og funna ved legeundersøking. Laboratorieprøver er til liten nytte for å finne diagnosen, men det kan vere forandringar i talet på kvite celler i blodet, senkning (SR), kreatinin, komplementnivå, og i urinprøven.

Dei viktigste symptoma og sjukdomsteikna er feber, hevelse, utslett og leddsmerter. Feberen kjem oftast før utslettet, og det er ofte høge febertoppar som går ned att same dag.

Utslettet er hos ni av ti pasientar som ved elveblest (urtikaria), men kan stundom ha andre former. Utslettet startar gjerne nedst på magen, ved navlen eller ved armholene, og breier seg ut derifrå. Særleg ved injeksjonsstaden kan det vere opphovning og kløe, men også i ansiktet kan ein hovne opp. Hovne lymfeknutar er vanleg i området ved injeksjonsstaden, men kan komme over heile kroppen. Leddsmerter kjem hos opptil 5 av 10 pasientar, dei er oftast symmetriske og mest vanlege i fingerledd og kne, men kan også komme i andre ledd. Muskelsmerte er ikkje uvanleg. Nyrene kan bli involvert med protein og/eller blod i urinen, men vanlegvis får ein ikkje nyreskade. I enkelte tilfelle får ein hjartemuskelbetennelse eller betennelse i hjarteposen. Symptom frå nervesystemet kan førekomme, mellom anna synsforstyrring og hovudverk. Lungene er lite involvert, men ei oppleving av pustevanskar kan førekomme. Magesymptom kjem hos sju av ti pasientar.

Risikoen for serumsjuke er større jo større dose og jo oftare framandt serum eller protein vert injisert. Risikoen varierer med typen preparat. I Australia fekk ein av tre pasientar som vart gjevne antiserum mot slangegift serumsjuke.

Symptoma kjem av utfelling av antigen-antistoff-kompleks (immunkompleks) særleg i små blodårar, aktivering av komplementkaskaden, rekruttering av kvite blodceller, og frisetting av mediatorsubstansar som histamin (Type III hypersensitivitetsreaksjon).

Immunkompleks vert danna normalt og gir til vanleg ikkje sjukdom. Små immunkompleks gir ikkje betennelsesreaksjon, og store immunkompleks vert effektivt fjerna. Derimot kan mellomstore immunkompleks som vert danna når det er eit visst overskot av antigen (framandt protein) i høve til antistoff gje sjukdom. Etter kvart som antigenet blir fjerna og antistoffresponsen vert sterkare, blir imunkompleksa større og vert då fjerna utan å gjere skade, og pasienten frisknar til.

Behandlinga er å unngå vidare injeksjon av preparatet som ga reaksjonen, når det er råd. Elles er det vanlegvis ikkje behov for anna behandling enn å lindre symptoma. Berre i sjeldne tilfelle er det aktuelt å gjere plasmaferese for å fjerne immunkompleksa frå serum. Symptoma kan ein lindre med antihistaminar og betennelsesdempande og febernedsettande medisinar. Pasientar med sterke symptom kan trenge behandling med glukokortikoidar (kortisonpreparat).

Ein bør mest mogleg unngå injeksjon av framandt serum og protein. Når tida tillet det, bør det gjerast hudtest med det ein skal injisere, spesielt hos pasientar med allergi mot hest eller anna dyreart som preparatet kjem frå. Det same gjeld om pasienten har fått preparatet tidlegare. Er akutt injeksjon av antiserum nødvendig, til dømes ved slangebitt, kan ein gje pasienten antihistaminar før injeksjonen. Det er viktig å ha intravenøs tilgang og anafylaksiberedskap. Desse tiltaka er viktige på grunn av faren for anafylaktisk reaksjon, men hudtestinga er av liten nytte med tanke på å finne om pasienten har risiko for å utvikle serumsjuke.

Det er rapportert vellykka intravenøs hyposensibilisering hos pasientar som fekk serumsjuke på grunn av behandling med monoklonalt antistoff (biologiske medisinar), slik at dei kunne forsette behandlinga i lang tid.

Ei innsprøyting med serum eller komponentar frå serum, for eksempel antistoff, kan føre til anafylaktisk reaksjon hos pasientar som på førehand er allergiske mot den dyrearten serumet eller proteinet kjem frå. Dette gjeld også pasientar som har anlegg for allergireaksjonar mot protein frå dyr av andre grunnar (sensibilisert mot allergenet alpha-gal, som finnst mellom anna i kjøt frå mange dyr, men manglar hos mennesket).

Pasientar som manglar immunglobulin A (IgA) i serum, kan reagere mot IgA i humant blod. Slik anafylaktisk reaksjon på grunn av IgE er ikkje serumsjukdom, men ein akutt livstruande tilstand som vert kjenneteikna ved mellom anna raskt blodtrykksfall og pustevanskar. Reaksjonen kjem vanlegvis få minutt etter innsprøytninga og kan føre til død etter nokre få minutt. Anafylaktisk sjokk må bli behandla øyeblikkeleg med injeksjon av adrenalin.

Von Pirquet og Schick var dei første som i 1905 beskreiv serumsjuke. Dei rapporterte feber, utslett (mest elveblest), leddsmerter og hovne lymfeknutar ved injeksjonsstaden hos pasientar som fekk hesteserum som motgift.

• allergi
• immunologi
• anafylaktisk sjokk
• biologiske medisinar